Tiếp cận với suy nghĩ

Khi chúng ta có thể thấy được sự tách biệt giữa đối tượng và tâm biết – đó là đối tượng và đây là tâm –

thì tâm có trí tuệ/hiểu biết. Nếu trí tuệ không có mặt thì đối tượng và tâm xuất hiện như một. Chừng nào hiểu biết không ở đó, thì mỗi khi có suy nghĩ bất thiện, tâm trí và trái tim chúng ta sẽ bị đốt cháy, chúng ta chìm vào đau khổ bởi vì không có sự tách biệt giữa tâm và đối tượng. Bạn sẽ nhận ra rằng một số suy nghĩ có thể gây ra sự bùng nổ trong tâm ngay lập tức và bạn sẽ cảm nhận được sức nóng cùng với sự giận dữ, sự tủi nhục, nỗi buồn, hoặc bất cứ thứ gì khác...

 

Nếu bạn có chút chánh niệm và trí tuệ đối với tiến trình suy nghĩ (mà không phải nội dung suy nghĩ), bạn có thể tìm hiểu, suy xét về nó một cách sáng suốt. Khi đang bị chìm trong phiền não, nếu có được chút ít chánh niệm về quá trình làm việc của tâm, ta có thể dùng tâm suy nghĩ để giải quyết tình huống. Chúng ta có thể đặt câu hỏi “Tôi có thể làm gì bây giờ?” Chính việc tìm hiểu này của tâm sẽ giúp chúng ta thoát khỏi phiền não. Tâm sau đó có thể bình tĩnh lại, cho phép chúng ta quan sát tốt hơn những phiền não và tạo đà cho trí tuệ phát triển. Trường hợp nào tốt hơn: ít suy nghĩ hay nhiều suy nghĩ? Suy nghĩ chỉ là suy nghĩ; phiền não là phiền não; tâm thiện lành là tâm thiện lành, tất cả chỉ là những đề mục, những hiện tượng tự nhiên. Khi chúng ta có thái độ như thế với suy nghĩ, chúng ta đang có chánh kiến. Khi quá tập trung vào một chuyện gì đó, chúng ta có thể làm ngưng suy nghĩ của mình – đây không phải là mục tiêu của thiền. Vì vậy, đừng sợ tâm suy nghĩ; chỉ cần biết là nó đang hiện diện. Khi nhận ra nó, hãy nhắc nhở bản thân rằng mỗi khoảnh khắc như thế chính là một khoảnh khắc nhận ra sự chánh niệm.
*Thiền sinh: Con đã hay biết được rất nhiều suy nghĩ trong tâm mình.

Thiền sư: Bạn biết mỗi suy nghĩ thôi à? Hay bạn hiểu được rằng đó chỉ là tâm? Hay bạn hiểu được đó là bản chất sanh khởi (của tất cả các pháp)?
Thiền sinh: Con không rõ lắm, thưa thầy.
Thiền sư: Hầu hết mọi người chỉ thấy có suy nghĩ mà không hiểu rằng đó chỉ là tâm đang hoạt động. Một số người hiểu rằng nó chỉ là tâm nhưng lại không hiểu được bản chất sanh khởi của nó. Điều này phản ánh trình độ hiểu biết khác nhau của mỗi thiền sinh.

Thiền sinh: Con thường hay bị các suy nghĩ cuốn đi.
Thiền sư: Không sao, đôi khi chúng ta thường bị cuốn đi theo suy nghĩ. Khi kiểm tra tâm mình và nhận thấy các suy nghĩ đang có mặt, đừng đào sâu vào chúng nữa. Chỉ cần nhận biết rằng đang có suy nghĩ là đủ.

Thiền sinh: Con thường thấy mình bị lạc trong các suy nghĩ. Có lực phản kháng lại chánh niệm. Tâm tìm thấy sự thích thú khi cuốn đi theo dòng suy nghĩ. Nó cứ tiếp tục như thế hoài, mặc dù con vẫn biết rằng khi để tâm chạy rông thoải mái như vậy, bao giờ sau đó cũng rất căng thẳng và mệt mỏi.
Thiền sư: Tâm hoạt động theo một khuôn mẫu thói quen. Bạn hiểu được một chút rằng thói quen đó gây ra căng thẳng nhưng trí tuệ của bạn còn yếu, mà thói quen thì lại sâu đậm và rất mạnh. Vì vậy, điều quan trọng là bạn phải nhìn ra được cái gì là động lực thúc đẩy suy nghĩ của mình đến vậy. Bạn phải thực sự canh chừng và nhận ra tâm mình đang muốn nghĩ, muốn thả trôi theo dòng suy nghĩ. Chú ý đến cường độ mạnh yếu của tâm tham này, nhận biết xem nó tăng lên hay nhạt dần đi. Bạn sẽ thấy rằng khi nó nhạt đi, suy nghĩ sẽ không đến nữa, nhưng khi nó tăng lên, suy nghĩ sẽ bắt đầu đến. Đồng thời cũng không quên tự hỏi mình xem chánh niệm có mặt hay không, chánh niệm có hoạt động tốt hay không. Nhưng đừng cố chánh niệm. Bạn chỉ cần là người giám sát, chỉ cần liên tục kiểm tra xem chánh niệm có làm nhiệm vụ của nó hay không mà thôi.

Thiền sinh: Con thấy thật là khó khăn để chánh niệm được các suy nghĩ của mình. Con có thể hay biết một cách mờ nhạt các suy nghĩ nhưng rất khó để biết sâu, biết chắc về chúng. Con rất dễ bị lôi theo dòng suy nghĩ.

Thiền sư: Có hai yếu tố gây ra điều đó: một là chánh niệm chưa đủ độ mạnh; hai là thiếu kỹ năng thực hành. Hầu hết mọi người đều có rất ít kỹ năng thực hành để nhận ra suy nghĩ, nhận biết một suy nghĩ đang diễn ra và duy trì chánh niệm theo dõi nó. Cái mà hầu hết mọi người hay làm là tập trung chú tâm vào suy nghĩ để nó biến mất đi.
Đối với các thiền sinh mới hành thiền[10], tôi chỉ đơn giản khuyên họ nhận biết suy nghĩ rồi lại quay lại chú ý vào đề mục chính họ đang quan sát. Thực hành như vậy sẽ làm họ vững chân lại.

Quan sát suy nghĩ liên tục sẽ nhấn chìm họ trong dòng suy nghĩ. Bạn có thể tự rèn luyện mình bằng cách thực hành như vậy nhiều lần; nhận biết có một suy nghĩ đang diễn ra và đưa tâm trở lại đề mục. Điều này sẽ giúp bạn xây dựng chánh niệm. Nhưng khi bạn dính líu vào dòng câu chuyện trong tâm, bạn sẽ bị lạc theo nó.

Khi đã có chút công phu thực hành nhận biết suy nghĩ theo cách đó, bạn có thể tự đặt câu hỏi: mình nhận thấy đó là một suy nghĩ hay thấy đó chỉ là tâm?

Nội dung những gì bạn nghĩ có thể là chuyện quá khứ hay tương lai, nhưng tâm thì chỉ sanh lên trong hiện tại mà thôi. Chúng ta thường nói "phóng tâm", cách nói đó như ám chỉ rằng tâm chạy đi mất hay phóng đi chỗ khác. Nhưng thực tế tâm chẳng chạy đi đâu cả, tâm chỉ đang diễn ra ở đây và bây giờ. Tất cả những gì nó làm là sanh và diệt. Suy nghĩ về một người ở xa hay một sự việc ở tương lai hay quá khứ chỉ đơn giản là một suy nghĩ sanh khởi ở đây và bây giờ. Chánh niệm chỉ có thể nhận biết rằng có một suy nghĩ đang diễn ra. Nhưng khi nhận ra được bản chất của suy nghĩ, khi bạn đã có hiểu biết, trí tuệ sẽ thấy được đó chỉ là tâm.

Bạn có thể nhìn suy nghĩ từ rất nhiều góc độ khác nhau. Bạn có thể nhận ra suy nghĩ chỉ là tâm, suy nghĩ là phiền não, suy nghĩ đó là quan trọng hay không quan trọng, suy nghĩ đó là thiện hay bất thiện.

Sayadaw U Tejaniya
Trích “Khi Chánh Niệm Trở Nên Tự Nhiên “
Người dịch: Tống Dũng
“Chỉ Chánh Niệm Thì Không Đủ “
Người dịch; Sư Tâm Pháp